Mankala jest najstarszą grą planszową, graną na świecie do dzisiaj.

Mankala (mancala, wari) to zbiorcza nazwa setek podobnych do siebie gier, istniejących na świecie od siedmiu tysięcy lat. Historia lokalizuje początki gier typu „count and capture” (policz i zbij) na bardzo rozległym obszarze Azji i Afryki. Tradycyjnie za kolebkę gier mankala uważa się pierwsze starożytne cywilizacje (egipską i babilońską).

Kilkadziesiąt znalezisk archeologicznych potwierdza starożytny rodowód gier mankala. W starożytnym syryjskim mieście Aleppo na ogromnym bloku skalnym znaleziono dwa rzędy sześciu płytkich dołków z większymi wgłębieniami (od wyjmowania kamyków) z jednej strony. Do złudzenia przypominają one noszące ślady zużycia plansze do gier mankala. Podobne szeregi dołków znaleziono na kolumnach świątyni Karnak w Egipcie i na skałach starożytnych Aten. Znaleziono też urnę z malowidłem, na którym Ajaks i Achilles grają w mankalę podczas oblężenia Troi. Szeregi podobnych wgłębień odnajdywane są często na terenie Azji i Afryki, czy to wyrzeźbione w skałach, czy w kości słoniowej zdobionej złotem. Starożytna mankala z egipskiego Aleppo

Gra rozprzestrzeniała się zarówno na wschód (przez Indie i Chiny do Japonii, Indonezji i dzisiejszego Kazachstanu) jak i na zachód na cały obszar Afryki i dalej wraz z niewolnikami za ocean do obu Ameryk i na Karaiby. Przez Azję Mniejszą dotarła również do starożytnej Grecji i tam jej ekspansja europejska się zakończyła.

Przy bardzo podobnych zasadach poruszania się gry mankala różnią się na całym świecie ilością rzędów i liczbą pól w każdym z nich. Najbardziej popularnym układem są dwa rzędy po sześć dołków w każdym (m.in. Oware). Często spotykane są również dwa rzędy po siedem dołków, ale spotyka się też gry z czterema i więcej rzędami, dwunastoma i więcej wgłębieniami w każdym rzędzie. Dodatkowo niektóre plansze posiadają parę dodatkowych, większych dołków (tzw. domy) – służą one głównie do odkładania zbitych pionów (kamyków lub nasion), choć nie tylko. Kobiety grające w mankalę (1825) Gry oprócz ilości dołków i rzędów różnią się pomiędzy sobą zestawem reguł szczegółowych (zasadami ruch, zbijania, itd.). Jeśli do tego dodamy olbrzymi zasięg gier mankala (kilka kontynentów, kilkaset różnych kultur i języków) nie może dziwić fakt istnienia prawie tysiąca funkcjonujących nazw różnych odmian gier „Count & capture”. Jedna, najbardziej popularna odmiana gry (2 rzędy po 6 pól) znana jest na świecie pod ponad setką różnych imion. Najbardziej znane to: Oware, Awale, Awele, Awari, Wari, Warri lub po prostu 2x6. Nazwy innych bardziej popularnych odmian gier mankala to: Chunca (Filipiny), Omweso (Uganda), Ayo (Burkina Faso), Kalaha (USA), Congkak (Malezja), Sungka (Indonezja), Bao (Malawi), Adi (Nigeria).

Najbardziej rozpowszechnione wersje to Oware i Kalaha zwana często po prostu Mankala tak jak cała grupa gier. Nazwa Oware pochodzi z Ghany i powoli staje się domyślną nazwą dla najbardziej popularnej z gier mankala. Dość powiedzieć, że międzynarodowy związek organizujący rokrocznie mistrzostwa świata przyjął właśnie taką nazwę (The Oware Society). W Ghanie nazwa Oware jest zbiorczym określeniem dla kilku różnych wersji gry – wersja grana na wszystkich światowych turniejach nazywa się Abapa (dosłownie: dobra wersja).